-Намайг анх спортыг бизнес зарчимд оруулна гэхэд мөнгөтэй холболоо, мэдрэл муутай гээд л маш их шүүлжилж, хэлэх хэлэхгүй үгээр хэлж байсан-

-Таныг оюутан байхдаа чамгүй сайн тоглодог, шигшээд багтдаг гарааны холбон тоглогч байсан гэж мэдэх юм байна?

-Миний хувьд өсвөр үе, залуучууд, оюутны аварга, дээд лиг гээд бүх шатанд тоглож аваргалж, гаргах ёстой бүх амжилтыг гаргасан. Гэхдээ энэ тухайгаа нэг их яриад байхыг чухалчилдаггүй, ичээд байдаг. Лигийн аваргад Монгол даатгал Лидер багт тоглож байсан. Харин оюутан байхдаа МУИС-ийн шигшээ багаас тоглож байлаа. Ерөнхийдөө очсон баг бүртээ үндсэн холбон тоглогчийн үүрэг гүйцэтгэж, аварга авч байсан. 

-Дасгалжуулагч байх хүн маш их үүрэг, хариуцлагыг өөр дээрээ авч таарна. Та ер нь мэргэжлийн дасгалжуулагчаар сурсан хүн үү аль эсвэл цэвэр хобби сонирхол тань таныг ийш хөтлөв үү?

-Сурахаас илүүтэй тэр зүйлийг хэр хүсэж байна вэ гэдэг чухал. Би хүсэж бас мөрөөдөж явсан. Хувь тавилан минь л ийш хөтөлсөн гэж итгэдэг. Түүнээс биш би чинь МУИС-ийн Эдийн засгийн сургуульд сурч бакалавр эзэмшээд үргэлжлүүлэн дахин сурч магистрын зэрэг хүртэл хамгаалсан хүн шүү дээ. Ингээд бодохоор би цэвэр мөрөөдлөө л дагасан гэж санагддаг. 1996 билүү 1997 онд Монгол банкны ерөнхийлөгч эх орондоо саганбөмбөгийн америк багш нар авчирсан. Тэрхүү багш нар нь лигийн тамирчид болон багш нарт сургалт орж байсан. Тэр үед хоёр хүүхэд хамрагдах боломж гарсны нэг нь би байв. Тухайн үед америк багш нар тоглогчдоос илүү хүүхэд хурдан сурдаг гэдэг байдлаар хандаж хоёр хүүхэд авчруулсан юм байна лээ. Бүх л зүйлийг заасан, сурсан. Ингэхээр миний хувьд  27 жилийн өмнө сагсанбөмбөгийн америк арга барилыг эзэмшсэн. Түүнийгээ монгол сагсанбөмбөг систем рүү хувиргаж одоог хүртэл хүүхдүүддээ заагаад явж байгаа. Энэ л бидний онцлог, амжилт гаргаад буй шалтгаануудын нэг гол зүйл нь юм л даа. 

-Та эзэмшсэн үндсэн мэргэжлээрээ ер нь ажиллаж байв уу. Санхүүгийн талын хүн спортод орж ирээд энэ өндөрт явж байна гэдэг өөрөө сонин түүх л дээ?

-Ер нь спортын эдийн засаг, санхүү гэдэг шинэ салбар байх хэрэгтэй. Намайг анх спортыг бизнес зарчимд оруулна гэсэн чинь мөнгөтэй холблоо, мэдрэл муутай гээд л маш их шүүлжилж, хэлэх хэлэхгүй үгээр хэлж байсан. Одоо бол Монголд хамгийн өндөр хөгжиж байгаа спорт бол сагсанбөмбөг л байна шүү дээ. Угаас дэлхийд хүнийг зарж мөнгө олдог спорт гэж бий. 

-Спортыг хөгжүүлэхийн тулд төр засгаас мөнгө гуйгаад, тэдний гарыг хараад нэмэргүй-

-Сагсанбөмбөг танд юу өгөв?

-Би нэг зүйл рүү төвлөрөөд шийдээд орсон л бол бүхнээ зориулахад бэлэн байдаг. Миний хувьд энэ спортод хамаг залуу нас, амьдрал, хөрөнгө мөнгө, хүч хөдөлмөр гээд бүх л зүйлээ зориулсан. Анх ажилчдын “Гоё” лиг гээд хийж байсан. Тухайн үед амралтын өдөр ч амрахгүй өглөө найман цаг гэж гэрээсээ гараад шөнө харьдаг ийм л байв. Энэ үед цэвэр зурагтаар үзсэн зүйлүүдээ туршдаг үе минь байсан. Ер нь бол би санхүүгийн чиглэлээр ажиллаагүй ч сагсанбөмбөгт мэргэжлийнхээ бүх талыг шингээж хослуулан хөгжүүлж буй гэж хэлж болно. Өөрөөр хэлбэл сагсанбөмбөгийн хөгжлийг бизнес зарчимтай холбоход зайлшгүй цаг хугацаа хэрэгтэй байсан. Бусад спортууд ч ингэж байж хөгжсөн. Түүнээс биш төр засгаас мөнгө гуйгаад, тэдний гарыг хараад боломжгүй. Тиймээс бид өөрсдөө маш тууштай, шантарна гэдгийг мэдэхгүй ийм л байх хэрэгтэй. Гэхдээ хэтэрхий сайн байсныхаа төлөө үнэлэгдэхээс илүүтэйгээр муу муухайг нь бас давхар хүртдэг юм байна гэдгийг ойлгож байна. Гэсэн ч өдийг хүртэл зүтгэсэн энэ спортоо орхино гэж юу байх вэ, сайхан цаг ирнэ гэж үргэлжид итгэнэ. 

-Тэгвэл энэ спортоос юуг олж авсан бэ. Таны хариулт сонин байна?

-Тулгаа гэж галзуу солиотой юу ч мэдэхгүй хүн байсан бол зөв хувь хүн болж өөрчлөгдсөн гэж хэлж болно. Юмыг боддог, ойлгодог, ухаалгаар харахыг урьтал болгодог, сэтгэл хөдлөлдөө захирагдахгүй гээд олон талаар өөрийгөө өөрчлөхөд хүргэсэн. Надаас илүү энэ спортод сэтгэл зүрхээ зориулж 60, 70 жил зүтгэсэн хүмүүс ч олон бий. Эдгээр хүмүүсээс би 30 жил энэ спортыг хөгжүүлэхэд зориулсан гэдгээрээ ялгаатай байх. Учир нь багш бол багийнхаа төлөө, тамирчид бол өөрийгөө хөгжүүлэхийн төлөө шүү дээ. 

Өмнө нь арьсан бөмбөгөөр амьдрал хийхгүй гэдэг байсан бол өнөөдөр бүх зүйл өөр болсон. Зөвхөн энэ спортоор амьсгалж, амьдарч яваа олон залуус бий болж долоон оронтой тооны цалин авч байна. Мөн Монголын хамгийн нэр хүндтэй хүмүүсийн нэг болж чадаж байна гэдэг ч юм уу. Тэгэхээр энэ бүхнээс сайн менежмент хийж чадвал хэрхэн хөгжүүлж, дэлхийд хэрхэн ойр авчирч болдог вэ гэдгийг харж, ойлгож болно. Мэдээж энэ хүртэл ганцаараа ирээгүй, надтай хамт зүтгэдэг залуус бий. 

-Маш чөлөө завгүй л энэ олон жилийг өнгөрүүлж гэж бодогдоод байна. Хүнд гэр бүл гэж бас нэгэн үнэт зүйл бий шүү дээ. Танай хүн тантай ижил энэ спортод тийм хайртай хүн үү, эсвэл?

-Миний эхнэрийг н.Орхонцэцэг гэдэг. Бид гурван охины аав ээж. Би бол эцэг эхээс тавуулаа, бүгд эрэгтэй. Нэг хэсэг манай хүрээллийнхэн намайг эхнэртэй юм уу гэж их асуудаг, эхнэртэй гэж мэддэггүй байсан. Одоо бол мэддэг болсон. Энэ бүх хугацаанд хань маань л ар гэрийнхээ бүх ажлыг дааж, намайг ойлгож энэ хүртэл хамтдаа ирсэн. Худалч хүнд би буудалд байгаа хүн шиг л байдаг. Орой орж хоолыг нь идчихээд өглөө гараад явдаг. Буудалд хоносон ч гэсэн хүн мөнгөө төлдөг шүү дээ. /инээв/ Хоёр дахь хүүхдээ төрөхөд гадаадад тэмцээнтэй гэртээ байгаагүй. Одоо санахад тэр жил би 100 хоногт гурван л удаа гэртээ орсон байсан. Хувцсаа угаагаад буцаагаад аваад гардаг нэг тиймэрхүү л байдалтай. Ийм зүйлүүдийн ард эргээд харахад хүсэж зорьж мөрөөдсөн мөрөөдлийнхөө 60-70 хувьд бол хүрчихсэн. Үргэлжлүүлээд цааш ахиад дэлхий, олимпын медальд хүрмээр байсан ч хэсэг хугацаанд зогсож таарч байх шиг байна. Юутай ч эрүүл саруул байж чадвал үлдсэн насаа энэ спортынхоо төлөө зориулдгаараа зориулна. Мэдээж гэр бүл минь юу юунаас илүү эрхэм шүү дээ. 

-Энэ их спортоор монголчууд дэлхийд мөр гаргаж, мөс зүсэж явааг харах бахархалтай сайхан байдаг-

-Эрэгтэй шигшээ баг хоёр ч удаа Азид аваргаллаа. Ер нь сүүлийн хэдэн жилд энэхүү спортоор дамжуулж дэлхий биднийг мэддэг, таньдаг ч боллоо шүү дээ. Цаашид бидэнд илүү их боломжууд урт хугацаандаа байгаа хэвээр гэж хэлвэл болох уу?

-Анх 2017 онд Ази, номхон далайн орнуудын аварга шалгаруулах тэмцээнд түрүүлсэн. Тус тэмцээнд оролцож байсан Австрали болон Шинэ Зеландын багууд 5х5 төрлөөр олимп, дэлхийн медальтай маш хүчтэй багууд шүү дээ. Гэтэл бид тэднийг ялж Азийн аварга цолонд хүрч чадсан. Бидэнд тав тавын туршлага байхгүй, мөнгөгүй гэхчлэн олон зовлон байсан. Тухайн үед биднийг хүлээн зөвшөөрөхгүй, азаар аварга авчихлаа гэх олон хүн байсныг сайн санаж байна. Гэсэн ч бид энэ удаа аваргаа баталж дахин түрүүлсэн. Тиймээс хүмүүс аз биш бидний уйгагүй хичээл зүтгэл байсан гэдэгтээ санал нийлсэн гэж бодож байна. Учир нь өмнөх бүрэлдэхүүнээс нэг хүн байхгүй өөр хүн байсан ч гэсэн бид аваргалсан. Тэгэхээр сайн систем хүнээс хамаарахгүйгээр үлддэгийн жишээ л дээ.

Нэмээд хэлэхэд олон улсын сагсанбөмбөгийн холбоо үнэхээр гайхаж байгаа. Тэд бусдад ярихдаа хамгийн түрүүнд манай улсаар жишээ татдаг болсон. Тиймээс энэ их спортоор монголчууд дэлхийд мөр гаргаж, мөс зүсэж явааг харах бахархалтай сайхан байдаг. Иймд энэ амжилтыг би нураахгүйн тулд хаа ч байсан, гудамжинд ч байсан өөрийгөө зориулна гэж бодож байгаа. Асаад эхэлчихсэн байгаа энэ л үе дээр нь унтраамааргүй байна. Зөвхөн Тулгаас хамаарсан систем баймааргүй байна. Би явсан ч юу ч өөрчлөгдөхгүй болтол системээ сууриар нь маш гүн бат тавьж үлдээмээр байна. Тэгж чадвал надад явсан ч харамсах зүйл байхгүй. Яг одоо бол хүүхдийн зулай шиг эмзэг, хэврэгхэн байгаа гэж хэлж болно. Тиймээс гудамжинд гарсан ч бай хамаагүй ирээдүй болсон мянга мянган хүүхэд залуустайгаа хэдхэн жил л зүтгэчихье гэж бодож байгаа.

-Эмэгтэй шигшээ баг мөн л адил хурдацтай ахиж байна. Хамгийн сүүлд л гэхэд Дэлхийн аваргад түрүүлсэн АНУ-ын багтай тааран тоглож маш сайн  өрсөлдөөнийг үзүүлсэн. Тэдний тухайд юу хэлэх вэ?

-Монголын сагсанбөмбөг түүхэндээ эмэгтэй сагсчид аа анхаарч байгаагүй. Би анх 2016 онд эмэгтэй сагсанбөмбөгийн лигийг зохион байгуулсан. Хоёр дахь нь Уран ган гээд маш гоё лиг болсон. 3х3 төрлийн тухайд ч гэсэн цаг хугацаа маш их хэрэгтэй ийм байсан. Дэлхийн сагсанбөмбөгийн холбоо ч танайх эмэгтэйчүүдээ орхиод эрэгтэйгээ дангаар хөгжүүл гэдэг байдлаар ч хандаж байсан. Гэвч бид тэгээгүй. Зүтгэсээр байгаад л дэлхийн орнуудаас гуравт бичигдэж Олимпын эрх авсан. Зарим холбооны хүмүүс ч манайх 3х3 сагсанбөмбөгөөр эмэгтэйчүүд олимпод орох гэж байгаа юм байна шүү дээ гээд гайхсан. Үүнээс зөв бодлого, зөв менежменттэй бол 5, 10 жилд ч өөрчилж чаддаг, харин үгүй бол 50, 100 жил байгаад ч өөрчилж чаддаггүй гэдгийг ойлгож болно. Жишээ нь манай эмэгтэй багийн хувьд гэхэд л таван жил, эрэгтэй баг үндсэндээ хоёр жилийн дотор л босоод ирлээ шүү дээ. Товчхондоо бол дэлхийн сагсан бөмбөгт манай эмэгтэй баг алхам алхмаар ойртож байна, тэднийг ирж байна гэж л хэлмээр байна. Магадгүй цаашид юу болохыг яаж өөрчлөгдөхийг мэдэхгүй. Цаг хугацаа бүхнийг шүүнэ байх аа. 

-Сая болж өнгөрсөн Дэлхийн аваргын тэмцээний үеэр өрнөсөн асуудал магадгүй спорт сонирхогчдын сонсохыг хүсээгүй сайнгүй мэдээ байсан гэж хэлж болох байх. Энэ тухай асуухгүй өнгөрч чадахгүй нь?

-Энэ асуудлыг бараг хүн бүр мэдэж байгаа байх. Бүр боломгүй бол орхиё доо л гэж бодож байна. Тав тав дээр бас ийм зүйл болж байсан. Маш сайн эрчимтэй хөгжөөд явж байтал үүнтэй адилхан гэнэт л нурсан. 3х3 төрөл дээр ч мөн ялгаагүй ийм зүйл тохиолдох гээд байгаа юм шиг харагдаад байна. Тэгээд хүүхдүүд маань таны хэлсэн, ярьсан болгон биелдэг багш аа та ярь, хэл гээд байдаг. Би тэднийхээ үгээр хөөрөөд ч гэх юм уу ярих дуртай. 

Сая болсон дэлхийн аваргын тухайд гэвэл бид Азийн аварга болчихсон, одоо дэлхийгээс медаль авъя гээд л бэлтгэлээ хийж байсан. Гэтэл гэнэтийн зүйл болсон. Түүнээс хойш бэлтгэл сургуулилтыг нь ч хийлгэж чадахаа больсон. Маш хүнд цохилт болсон. Хэрэв Тулга дасгалжуулахгүй шүү гэдгээ тэнд очоод биш энд эх орондоо байхад хэлчихсэн бол магадгүй өнөөдрийнх шиг ийм нөхцөл байдал бий болохгүй байсан байх. Нэг талаас асууж судлаад ч мэдчихгүй миний өөрийн буруу байсан л байх. Дэлхийн аваргаас яг гурав хоногийн өмнө багтайгаа нисээд очсон чинь л чи шигшээ багийг дасгалжуулахгүй гэсэн. Тэгээд л эмэгтэй багтайгаа оролцсон. Уг нь эрэгтэй баг энэ жил үнэхээр онцгой байсан юм. Тэр хэмжээгээрээ дэлхийгээс медаль авчих бүрэн боломж ч байсан л даа. Одоо бол дахиад ийм боломж олдоосой л гэж бодож байна. Энэ амжилт надтай хамт гарах ёсгүй л байсан юм байлгүй. Гэхдээ би Тулга гэж ярьдаггүй Монгол л гэж ярьдаг. Тиймээс асуудал үүссэн тухайн үед хэтэрхий их драма үүсгэсэн бол уучлаарай, ойлгоорой гэж хүсмээр байна. 

-Хэрэв бидэнд дараагийн удаа гэж байхгүй бол энэ маш хар түүх болж үлдэнэ байх-

-Яг чухал тэмцээний үеэр ийм шийдвэрийг холбоо нь өөрөө гаргачихсан, тэр тусмаа өөрт чинь хэлээгүй байсан гэдэг их сонирхол татаад байгаа юм. Энэ асуудал тамирчдын амжилтад ч нөлөөлсөн байх. Та бүхэн дэлхийгээс медаль хүртэнэ гэдэг том амбицтайгаар эх орноосоо мордсон шүү дээ?

-Ер нь хурдан хүлгийг уяач нь л хурдлуулдаг биз дээ. Ямар нэгэн байгууллагыг ч чадвартай мундаг нэг нь удирдаж байж удаан оршин тогтнож чаддаг. Үүнтэй адил багийн спортод дасгалжуулагч маш чухал. Учир нь сая дэлхийн аваргаар анх удаа Японы багт 21-9-өөр ялагдаж үзсэн. Ер нь эрэгтэй шигшээ багт их хүнд байсан. Тэмцээний сүүлийн өдөр би зөвлөхөө ч больсон. Залуусаа ч их өрөвдсөн. Тэнд багаа дэмжихээр ирсэн Европын улс орнуудаас олон монголчууд ирсэн байсан. Азийн аваргад тэр багтай ингэж таараад, тэгж хожоод гэдэг миний тооцоолол тухайн үед алдаагүй шиг дэлхийн аваргад ч надад тийм тооцоолол байсан. Хэрэв тэгж чадсан бол манайх шөвгийн дөрөвт асуудалгүй гарч ирэх, медаль авч чадах байсан гэж хэлмээр байна. Гэхдээ энэ удаа бид хийж чадсангүй. 

Хэрэв дараагийн удаа гэж байхгүй бол энэ маш хар түүх болж үлдэнэ байх. Гэхдээ надад дахин нэг хүрд эргүүлэх боломж олдвол шигшээ баг залуустайгаа алдаж гишгэснээ засах боломж гарах байх гэж бодож байна. 

-Анзаараад байхад аль ч спорт хөгжөөд олон улсын анхаарлын төвд ороод ирэхээр ямар нэг ашиг сонирхол агуулсан хүмүүс хүрээлээд мөнгө гэж хардаг ч юм уу ойртоод, оролцох гээд байдаг тал ажиглагдах юм. Энэ хэр хортой вэ?

-Ашиг сонирхол гэхээс илүүтэй бид багийн спортоор дэлхийд гарах арай болоогүй юм болов уу л гэж харж байна. Өөрөөр хэлбэл хэн нэгэнд буруу өгөхөөс илүү систем маань хараахан гүйцэд хөгжөөгүй юм болов уу. Үүний хажуугаар өдийг хүртэл зүтгэсэн хөдөлмөр, гаргасан амжилтыг хагалсан шургаж хургадаг их олон хүн байна. Нээрээ л тийм юм болов уу гэж бодтол шургадаг тийм хүмүүс их ч нөлөө үзүүлсэн байх. Спорт ер нь улс орныхоо хөгжлийг дагадаг юм гэсэн. Тэгэхээр цаг нь болоогүй юм байлгүй. Нөгөөтэйгүүр цаг нь болсон гээд хэтэрхий их дайраад байсан миний бас буруу байгаа байх. 

-Гаднын улсууд таныг сонирхож л байгаа байх. Та урилгыг нь хүлээж авахгүй юм уу?

-Мэдээж урилга, санал ирдэг ээ. Гэхдээ би анх зорисон байсан тэр мөрөөдөлдөө хараахан хүрээгүй явна. Би байхгүй байсан ч надгүйгээр энэ спорт хөл дээрээ тогтоод цааш явчих хэмжээний түвшинд системээ үлдээмээр байна. Тийм болохоор одоо хэдхэн жил хүүхэд залуустайгаа зүтгэнэ. Тэгээд цаг нь ирэхээр гаднын улс руу өөрийгөө дахин харуулахаар, тамирчдыг дасгалжуулахаар явна гэж бодож байгаа. Одоо бол цаг нь хараахан биш.

эх сурвалж : eguur.mn  Д. Мөнхбат